کد مطلب:11633 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » احكام

مگر قرآن هدايت كننده نيست، پس چه نيازي به مرجع تقليد است؟

قرآن هدايت كننده است و يك كتاب تربيت و انسان سازي است كه براي تكامل خود و جامعه در همة جنبه هاي معنوي و مادي نازل شده است، ولي اين بدان معنا نيست كه فهم قرآن نياز به تدبّر و تفكر و تخصص نداشته باشد. همان گونه كه كتاب هاي پزشكي براي تربيت كردن پزشك نوشته شده و كتاب هاي رياضي و فيزيك براي پرورش مهندس، همين طور كتاب هاي ديگر كه در رشته هاي متفاوت نوشته شده اند، ليكن اين طور نيست كه فهم آن ها نياز به استاد نداشته باشد و هر كس بتواند با مطالعه آن ها پزشك يا مهندس شود، يا اين كه هر كس بگويد: با مراجعه به كتاب هاي پزشكي خودم مي توانم طبابت كنم و نياز به مراجعه به پزشك نيست.

فهم قرآن مجيد به گواهي تمام متخصصان فن و مفسراني كه دقت كامل در قرآن و تفسير آن داشته اند، بدون اطلاع لازم از علوم قرآن (مثل شأن نزول آيات، محل نزول و جو فكري چيره بر زمان نزول) كامل نمي شود. از اين رو مفسران قرآن براي تفسير اين كتاب الهي زحمات زيادي متحمل مي شوند و وقت هاي زيادي را براي كشف حقايق قرآن صرف مي كنند. نقل مي كنند مرحوم علامه طباطبايي براي نوشتن تفسير الميزان بيست سال شبانه روز وقت صرف كرده است. پس اصولاً فهم عميق قرآن نياز به تخصص دارد. از طرف ديگر آن چه در آيات دربارة احكام دين آمده، صرفاً كليات است يا بعضي از احكام به شكل روشن بيان نشده است. در موارد اوّل، تفصيل آن احكام از طرف پيامبر و امامان معصوم(ع) بيان شده، مثلاً وقتي آية نازل مي شود كه نماز را بر پاي داريد، حكم كلي است، بدون ذكر جزئيات و اجزا و شرايط نماز، به همين خاطر پيامبر و پيشوايان معصوم دين احكام و جزئيات را بيان مي كنند. در بخش دوم نيز مقصود اصلي آيات را در مورد احكام بيان مي دارند.

رواياتي كه از امامان و پيشوايان معصوم(ع) دربارة توضيح آيات از قرآن كه در مورد احكام است، مثل نماز، روزه، حج و ... از دو جهت قابل بررسي است: يكي از جهت اختلاف با فقه اهل سنت، ديگري از جهت اختلاف بين خود روايات صادره از معصومان(ع) كه به خاطر جو خفقان و تقيّه و عوامل ديگر، روايات متفاوت در يك زمينه صادر شده و يا رواياتي جعل شده و به دروغ به يكي از امامان نسبت داده شده است.

براي به دست آوردن حكم واقعي الهي از اين روايات مختلف، تخصص در چند علم لازم است، از جمله علم فقه و علم اصول. مجتهد در اين علوم تخصص دارد و مي تواند حكم الهي را طبق قواعدي كه در دست دارد، از بين روايات به دست آورد. از اين رو براي به دست آوردن احكام الهي از قرآن و روايات به مجتهد و مرجع تقليد نيازمنديم.

از سوي ديگر قرآن اصول كلي را بيان كرده، ولي حكم تك تك مسائل و نيازهايي را كه در طول زندگي بشر پيش مي آيد، بيان نكرده است، از اين رو در هر عصر كساني به عنوان مجتهد بايد باشند تا بتوانند با استفاده از فهم صحيح آيات و روايات كشف كنند مسايل جديد با كدام يك از احكام كلي اسلام همخوان است، تا حكم آن را صادر كنند و خود و مردم را از بلاتكليفي نجات دهند.

بوعلي سينا دربارة ضرورت اجتهاد در اسلام مي گويد: نيازهايي كه براي زندگي بشر پيش مي آيد، بي نهايت است به همين دليل اجتهاد ضرورت دارد، يعني در هر عصر و زماني بايد افراد متخصص و كارشناس واقعي باشند كه اصول اسلامي را با مسايل متغيري كه در زمان پيش مي آيد، تطبيق كنند، نيز درك نمايند كه اين مسئله نو و تازه در چه اصلي از اصول اسلام داخل است.(1)

با توجه به آن چه گفته شد روشن شد با اين كه قرآن هدايت كننده است، نيازمند اجتهاد و مجتهد براي فهم صحيح آيات و روايات هستيم.

پي نوشت ها:

1. شهيد مطهري، مجموعة آثار، ج 21، ص 158.